Pisanie i czytanie brajlem

Pisanie i czytanie brajlem może stanowić ważny element życia osoby głuchoniewidomej. Brajl może posłużyć nie tylko do czytania i pisania, ale także do komunikacji z otoczeniem.

System pisma punktowego dla niewidomych został opracowany w 1825 roku przez ociemniałego Francuza Ludwika Braille’a (ur. 04.01.1809, zm. 06.01.1852). System ten jest uniwersalny i znalazł zastosowanie we wszystkich językach świata, w tym również w alfabetach niełacińskich. Oznaczenia liter ze znakami diakrytycznymi, jak np. polskie ‘ć’, ‘ę’, ‘ó’, zostały oddzielnie ustalone dla każdego języka.

Pismo Braille’a oparte jest na systemie, w którym główną rolę odgrywa tak zwany sześciopunkt w kształcie prostokąta, w ramach którego, za pomocą specjalnie do tego przeznaczonych przedmiotów, jakimi są np. dłutko i tabliczka, czy maszyna brajlowska, niewidomi robią dziurki (punkty) w papierze. Z różnej ilości i konfiguracji punktów uzyskuje się 63 znaki. Punkty sześciopunktu posiadają umowną numerację, a mianowicie przy pisaniu na tabliczce prawa kolumna (z góry na dół) 1, 2, 3; lewa kolumna 4, 5, 6. Przy czytaniu oraz pisaniu na maszynie brajlowskiej jest odwrotnie.

Sześciopunkt można wyobrazić sobie jako kartę do gry o nominale 6, na której każde np. serduszko odpowiada jednej kropce sześciopunktu. Gdy któraś z tych kropek – lub ich kombinacja, jest wypukła, oznacza to jakiś znak np. literę a, b, c, … W Brajlu można też pisać liczby, nuty itp.

W piśmie brajlowskim nie ma odrębnych dużych liter, lecz oznacza się je specjalnym znakiem (punkty 4, 6) umieszczonym przed daną literą. Poszczególne znaki systemu mają niekiedy po kilka znaczeń. Przykładowo znaki (litery od a do j) poprzedzone odpowiednim znakiem (punkty 3, 4, 5, 6) wyrażają cyfry. W brajlu stosowane są metody notacji matematycznej, fizycznej, chemicznej, muzycznej, zapisu fonetycznego, stenografii i inne. Istnieją także systemy pisma skrótowego, w których niektóre znaki oznaczają zbiegi dwóch lub więcej liter, oraz całe wyrazy.

Człowiek głuchoniewidomy wprowadza znaki za pomocą dłutka (rysika) i tabliczki, które mają różne rozmiary i wagi, ale może też skorzystać ze specjalnej, brajlowskiej maszyny do pisania, która przyśpiesza jego pracę. Maszyny te są różnej wielkości, budowy, stopnia zaawansowania technologicznego, a także mogą posiadać szereg udogodnień jak np. możliwość wielokrotnego kopiowania stron.

Głuchoniewidomi mogą także pisać brajlem na elektronicznych notatnikach, które jednocześnie mają wbudowany modół monitora brajowskiego, dzięki czemu możliwe jest również czytanie palcami napisanego tekstu lub tekstu z wgranych plików. Na monitorach takich można również czytać brajlem treści stron internetowych, wiadomości tekstowe, książki itp.

Pismem brajlowskim wydawana jest literatura piękna, podręczniki, słowniki, nuty oraz czasopisma. Podręczniki mogą być także zaopatrzone w wypukłe rysunki i tabele.

Pismo Braille’a jest łatwe do opanowania pamięciowego, ale biegłe czytanie dotykowe wymaga dłuższych, systematycznych ćwiczeń. Nauczyć się go mogą również ludzie ociemniali w późnym wieku, chodź muszą się liczyć z większym nakładem pracy z powodu nieprzyzwyczajenia, a często zniszczenia opuszków palców, którymi czyta się to pismo. Umożliwia ono nie tylko korzystanie z wydawnictw brajlowskich ale i sporządzanie notatek na osobisty użytek.

Pismo Braille’a posiada nieprzemijające znaczenie jako jeden z istotnych czynników usamodzielnienia się głuchoniewidomych i ich integracji ze społeczeństwem. Otwiera ono możliwości dostępu do źródeł wiedzy i kultury. W ostatnim czasie zaobserwować można stopniowe odchodzenie od pisma brajlowskiego przy sporządzaniu większych notatek, w kierunku komputerów. Jednakże i tam pismo to znalazło swoje zastosowanie.
Powstały specjalne brajlowskie notatniki, a także monitory, za pomocą których można śledzić tekst. Na potrzeby brajla komputerowego dodano też punkty o numerach 7 i 8, które znacznie rozszerzają możliwości zapisu i odczytu.

Brajl wykorzystywany jest w przestrzeni publicznej np. do oznaczania klawiszy w windach, poręczy przy schodach, czy na opakowaniach leków.

W przypadku całkowitej głuchoślepoty pismo brajlowskie można wykorzystać do komunikacji z osobą głuchoniewidomą, która może za jego pomocą czytać przekazywane treści np. po przez komunikatory, takie jak WhatsApp czy Messenger.